الٓر ۚ كِتَٰبٌ أَنزَلْنَٰهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ ٱلنَّاسَ مِنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلْعَزِيزِ ٱلْحَمِيدِ ﴿١﴾
سهرنجی سهرهتای سورهتی (البقرة) بده، ئهم قورئانه کتێبێکه دامانبهزاندووه بۆت ئهی محمد صلی الله علیه وسلم تا خهڵکی له تاریکیهکانی (بێ باوهڕی و نهزانی و سهرلێشێواوی) دهربهێنێت، بهرهو نوورو ڕێبازی ڕۆشنایی ئیمان، بهویستی پهروهردگاریان، تا دهگهنه ڕێبازی ڕاستی خوای باڵادهست و شایستهی سوپاسگوزاری.
ٱللَّهِ ٱلَّذِى لَهُۥ مَا فِى ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ ۗ وَوَيْلٌۭ لِّلْكَٰفِرِينَ مِنْ عَذَابٍۢ شَدِيدٍ ﴿٢﴾
ئهو خوایهی که ههرچی له ئاسمانهکان و ههرچی له زهویدا ههیه ههر ئهو خاوهنیانه، هاوار و ئاهو ناڵه بۆ ئهو کهسانهی که بێ باوهڕن له سزایهکی زۆر توندو تیژ....
ٱلَّذِينَ يَسْتَحِبُّونَ ٱلْحَيَوٰةَ ٱلدُّنْيَا عَلَى ٱلْءَاخِرَةِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا ۚ أُوْلَٰٓئِكَ فِى ضَلَٰلٍۭ بَعِيدٍۢ ﴿٣﴾
ئهوانهی که ژیانی دنیایان له به نرخترو خۆشهویستره له ژیانی جیهانی دوایی، ههمیشه بهربهست دهخهنه بهر ڕێبازی خواو دهیانهوێت له ڕێڕهوی خۆی دهربچێت و بترازێت، (یاخود پهسهنده لایان، بهڵام بهمهرجێك له خزمهت پلان و نهخشهی ئهواندا بێت) ئا ئهوانه له گومڕاییهکی قووڵ و بێ سهرو بندا سهرگهردانن و دهمێننهوه.
وَمَآ أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِۦ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ ۖ فَيُضِلُّ ٱللَّهُ مَن يَشَآءُ وَيَهْدِى مَن يَشَآءُ ۚ وَهُوَ ٱلْعَزِيزُ ٱلْحَكِيمُ ﴿٤﴾
ئێمه هیچ فرستادیهکمان ڕهوانه نهکردووه تهنها بهزمانی قهومهکهی نهبێت، (یهکێك بووه له خۆیان و به زمانی ئهوان دواوه) تا ههموو شتێکیان بۆ ڕوون بکاتهوه، ئینجا خوای گهوره ئهو کهسهی گومڕا کردووه که وستوویهتی (چونکه گوێی بۆ بانگهوازی حهق نهگرتووه)، ئهوهش که وستویهتی هیدایهتی داوه (پهروهردگار پاڵپشتی ژیرو هۆشمهندانه)، ئهو زاتهش باڵا دهسته (ویستی ئهو له سهروو ههموو ویستهکانهوهیه)، دانایه و (دهزانێت کێ شایستهی ئهو ڕهحمهته بهنرخهیه).
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَىٰ بِـَٔايَٰتِنَآ أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ وَذَكِّرْهُم بِأَيَّىٰمِ ٱللَّهِ ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَءَايَٰتٍۢ لِّكُلِّ صَبَّارٍۢ شَكُورٍۢ ﴿٥﴾
سوێند بهخوا بهڕاستی ئێمه موسامان ڕهوانه کرد، هاوڕێ لهگهڵ موعجیزهی زۆردا (فهرمانما پێدا) که قهوم و عهشیرتت له تاریکیهکان ڕزگار بکهو بهرهو نوورو ڕووناکی بیانبه، ڕۆژهکانی خوایان بهێنهرهوه یاد (ئهو ڕۆژانهی که تۆڵهی له بێ باوهڕان سهند و ئیماندارانی سهرسهخت)، بێگومان ئا لهو بهسهرهاتانهدا بهڵگه و نیشانهی زۆر ههن، بۆ ههموو ئهو کهسانهی که زۆر خۆگرن (لهکاتی تهنگانهدا)، زۆر سوپاسگوزاریشن (لهکاتی خۆشیدا).
وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ ٱذْكُرُواْ نِعْمَةَ ٱللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنجَىٰكُم مِّنْ ءَالِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوٓءَ ٱلْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَآءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَآءَكُمْ ۚ وَفِى ذَٰلِكُم بَلَآءٌۭ مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌۭ ﴿٦﴾
(یادیان بهێنهرهوه) کاتێك موسا به قهومهکهی وت: یادی نازو نیعمهتهکانی خوا بکهنهوه لهسهرتان، کاتێك له دارو دهستهی فیرعهون ڕزگاری کردن که بهناخۆشترین شێوه سزای دهدات، کوڕانی ئێوهیان سهر دهبڕی و ئافرهتانی ئێوهیان دههێشتهوه (بۆ کارهکهری)، بێگومان ئا لهو پێشهاتانهدا بهڵاو تاقی کردنهوهیهکی گهوره لهلایهن پهروهردگارتانهوه بۆتان ساز درابوو.
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِى لَشَدِيدٌۭ ﴿٧﴾
لهیادتان بێت که: پهروهردگارتان بڕیاری داوه، سوێند بهخوا ئهگهر سوپاسگوزارو شوکرانه بژێر بن، ڕزق و ڕۆزی و نازو نیعمهتتان بهسهردا دهڕێژێنم و زیادی دهکهم، بهڵام: ئهگهر ناشوکرو سوپاس ناپهزێڕ بن، بهڕاستی ئهو کاته ئیتر تۆڵه و سزای من زۆر به ئازار دهبێت.
وَقَالَ مُوسَىٰٓ إِن تَكْفُرُوٓاْ أَنتُمْ وَمَن فِى ٱلْأَرْضِ جَمِيعًۭا فَإِنَّ ٱللَّهَ لَغَنِىٌّ حَمِيدٌ ﴿٨﴾
موسا وتی: خهڵکینه ئهگهر ئێوه و ههموو دانیشتوانی سهر زهوی بهگشتی خوانهناس و بێ باوهڕ بن، ئهوه بێگومان ههر خۆتان زهرهر دهکهن، چونکه خوا ههر خۆی بێ نیازه و شایستهی سوپاسه.
أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَؤُاْ ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ قَوْمِ نُوحٍۢ وَعَادٍۢ وَثَمُودَ ۛ وَٱلَّذِينَ مِنۢ بَعْدِهِمْ ۛ لَا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا ٱللَّهُ ۚ جَآءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِٱلْبَيِّنَٰتِ فَرَدُّوٓاْ أَيْدِيَهُمْ فِىٓ أَفْوَٰهِهِمْ وَقَالُوٓاْ إِنَّا كَفَرْنَا بِمَآ أُرْسِلْتُم بِهِۦ وَإِنَّا لَفِى شَكٍّۢ مِّمَّا تَدْعُونَنَآ إِلَيْهِ مُرِيبٍۢ ﴿٩﴾
باشه، ئایا ههواڵی قهومه پێشووهکانتان پێ نهگهشتووه، قهومی (نوح و عاد و ثمود)، ئهوانهش که له دوای ئهوان هاتوون، تهنها خوا نهبێت کهس نازانێت چهنده بوون و چیان بهسهر هاتووه، ئهوانه فرستادهکانیان به بهڵگهی زۆرهوه هاتن دووپاتیان دهکردهوه که پێغهمبهری پهروهردگارن، کهچی خوانهناسان یان بهدهستیان ئاماژهیان دهکرد بۆ پێغهمبهران که بێدهنگ بن، یاخود دهستیان دهبرد بۆ دهمی خۆیان و (دهیانکرده فیکه و هۆسه و گاڵتهجاڕی) و دهیانوت: بێگومان ئێمه باوهڕمان بهم پهیام و بهرنامهیه نیه که به ئێوهدا ڕهوانه کراوه، بهڕاستی ئێمهش له دوو دڵیهکدان که خهڵکیش دهخاته گومانهوه لهوهی که ئێوه بهنگهوازی ئێمهی بۆ دهکهن.
۞ قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِى ٱللَّهِ شَكٌّۭ فَاطِرِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۖ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَىٰٓ أَجَلٍۢ مُّسَمًّۭى ۚ قَالُوٓاْ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا بَشَرٌۭ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَٰنٍۢ مُّبِينٍۢ ﴿١٠﴾
پێغهمبهرانیان وتیان: باشه، ئاخر گومان له چی دهکهن؟ ئایا له خوای پهروهردگاردا گومان ههیه؟! بهدیهێنهری ئاسمانهکان و زهوی؟! ئهو زاته بانگتان دهکات بۆ ئهوهی لێتان خۆش ببێت، بۆ ئهوهی ههڵهو گوناههکانتان چاوپۆشی بکات و مۆڵهتیشیتان دهدات تا کاتێکی دیاریکراو، کهچی (خوا نهناسان ڕوو بهپێغهمبهران) وتیان: ئێوه تهنها بهشهرن وهکو ئێمه هیچی تر نین (لهباتی سوپاسی خوا بکهن که ئهوهنده ئادهمیزاد ڕێزداره، نوێنهر له خۆیان ههڵدهبژێرێت)، کهچی ڕهخنهیان گرت و وتیان: ئێوه دهتانهوێت ڕێگرو دژ بهوه بن که باو و باپیرانمان دهیانپهرست (دهی ئهگهر ڕاست دهکهن) بهڵگهیهکی ئاشکرامان بۆ بهێنن و نیشانمان بدهن؟!
قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلَّا بَشَرٌۭ مِّثْلُكُمْ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَمُنُّ عَلَىٰ مَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِۦ ۖ وَمَا كَانَ لَنَآ أَن نَّأْتِيَكُم بِسُلْطَٰنٍ إِلَّا بِإِذْنِ ٱللَّهِ ۚ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ ٱلْمُؤْمِنُونَ ﴿١١﴾
پێغهمبهرانیان پییان وتن: ئێمه تهنها بهشهرێکین وهکو ئێوه و هیچی تر، بهڵام خوا ویستی ههر کهسێکی ببێت له بهندهکانی خۆی منهت دهخاتهسهری (ههڵیاندهبژێرێ بۆ گهیاندنی پهیامه پیرۆزهکهی)، ئێمه بۆمان نهبووه هیچ بهڵگه و موعجیزهیهکتان بۆ بهێنین مهگهر به ویست و مۆڵهتی خوا نهبێت، دهبا ئهوانهی که ئیماندارن ههر پشت بهخوا ببهستن.
وَمَا لَنَآ أَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى ٱللَّهِ وَقَدْ هَدَىٰنَا سُبُلَنَا ۚ وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَىٰ مَآ ءَاذَيْتُمُونَا ۚ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ ٱلْمُتَوَكِّلُونَ ﴿١٢﴾
جا ئهوه چیمان ههیه ئێمه ئهگهر پشت به پهروهردگاری مهزن نهبهستین، لهکاتێکدا که بهڕاستی ئهو زاته هیدایهت و ڕێنموویی کردووین بۆ ههموو ڕێگهو ڕێبازێکی چاك و بهسوود، مهرج بێت له بهرامبهر ئهو ههموو نهخۆشی و ئازارهوه که ئێوه بۆ ئێمهتان پێش هێنه، خۆگرو بهئارام بین، دهبا ئهوانهی که پشتیوانیان پێویسته ههر پشت بهخوا ببهستن.
وَقَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُم مِّنْ أَرْضِنَآ أَوْ لَتَعُودُنَّ فِى مِلَّتِنَا ۖ فَأَوْحَىٰٓ إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ ﴿١٣﴾
ئهوانهش که بێ باوهڕ بوون به پێغهمبهرانی خۆیانیان وت: (ئهگهر کۆڵ نهدهن) بهڕاستی له وڵاتمان دهرتان دهکهین، یان دهبێت بێنهوه ڕیزی ئاینهکهی ئێمه، ئهوسا پهروهردگاریان پهیامی بۆ ناردن که: دڵنیابن ئێمه ستهمکاران (بهم زووانه) لهناو دهبهین و دهیانفهوتێنین...
وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ ٱلْأَرْضَ مِنۢ بَعْدِهِمْ ۚ ذَٰلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِى وَخَافَ وَعِيدِ ﴿١٤﴾
بێگومان نیشتهجێتان دهکهین لهو وڵاتهدا له دوای ئهوان، ئهوهش بۆ ههموو ئهو کهسانهیه که له وهستانیان له بهردهم دهسهڵاتی مندا دهترسن و ههڕهشهکانی من بیم و ترسیان ههیه.
وَٱسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍۢ ﴿١٥﴾
ئهوسا ئیتر پێغهمبهران داوای سهرکهوتنیان له پهروهردگاریان کردو ههموو زۆردارو ستهمکارو سهرسهخت و دڵ ڕهشێك نائومێد و مایهپووچ بوو.
مِّن وَرَآئِهِۦ جَهَنَّمُ وَيُسْقَىٰ مِن مَّآءٍۢ صَدِيدٍۢ ﴿١٦﴾
(ههریهك لهوانه) له داهاتوودا دۆزهخ چاوهڕێیهتی و تیایدا کێم و زووخاوی دهرخوارد دهدرێت....
يَتَجَرَّعُهُۥ وَلَا يَكَادُ يُسِيغُهُۥ وَيَأْتِيهِ ٱلْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍۢ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍۢ ۖ وَمِن وَرَآئِهِۦ عَذَابٌ غَلِيظٌۭ ﴿١٧﴾
جا ئهو کێم و زووخاوه قوم قوم بهناچاری دهخواتهوه و بهئاسانی بۆی قوت نادرێت، مهرگیش له ههموو لایهکهوه هێرشی بۆ دههێنێت، کهچی ناشمرێت، لهوهودواش سزاو ئازاری ههمهجۆرو ناخۆش و گران یهخهی بهرنادات.
مَّثَلُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ ۖ أَعْمَٰلُهُمْ كَرَمَادٍ ٱشْتَدَّتْ بِهِ ٱلرِّيحُ فِى يَوْمٍ عَاصِفٍۢ ۖ لَّا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُواْ عَلَىٰ شَىْءٍۢ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلضَّلَٰلُ ٱلْبَعِيدُ ﴿١٨﴾
نموونهی ئهوانهی که باوهڕیان نههێناوه بهپهروهردگاریان، کردهوهکانیان وهکو خۆڵهمێشێك وایه که له ڕهشهبایهکی سهخت له ڕۆژێکی گهردهلوودا بهتوندی لێی بدات، لهو ههوڵ و کۆششهی که داویانه بۆ دنیا هیچیان دهست ناکهوێت، ئا ئهوهیه گومڕایهك که له حهق و ڕاستیهوه دووره.
أَلَمْ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ بِٱلْحَقِّ ۚ إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍۢ جَدِيدٍۢ ﴿١٩﴾
ئایا نهتبینیوه و نهتزانیوه که بێگومان خوا ئاسمانهکان و زهوی لهسهر بنچینهی حهق و ڕاستی بهدیهێناوه، ئهگهر بیهوێت ئهوه ئێوه لهناودهبات و ناتانهێڵێت و کهسانی تازه دههێنێته کایهوه.
وَمَا ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ بِعَزِيزٍۢ ﴿٢٠﴾
ئهو گۆڕانکاری و ئهو جۆره شتانه لای خوای بهدهسهڵات گران نیه و زۆر ئاسانه.
وَبَرَزُواْ لِلَّهِ جَمِيعًۭا فَقَالَ ٱلضُّعَفَٰٓؤُاْ لِلَّذِينَ ٱسْتَكْبَرُوٓاْ إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًۭا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ ٱللَّهِ مِن شَىْءٍۢ ۚ قَالُواْ لَوْ هَدَىٰنَا ٱللَّهُ لَهَدَيْنَٰكُمْ ۖ سَوَآءٌ عَلَيْنَآ أَجَزِعْنَآ أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِن مَّحِيصٍۢ ﴿٢١﴾
(ئهو ڕۆژهی که قیامهت بهرپا دهبێت) ههمووان لهبهردهم دهسهڵاتی خوادا دهردهکهون، ئینجا لاوازو بێ دهسهڵاتهکان (ئهوانهی کوێرانه شوێن ملهوڕو ستهمکاران کهوتبوون) دهڵێن: بهوانهی که خۆیان بهزل و گهوره دانابوو، بێگومان خۆ ئێمه شوێن ئێوه کهوتبووین! (ئێمه گوێڕایهڵ و فهرمانبهرداری ئێوه بووین!) جا ئایا ئێوه ئهمڕۆ ناتوانن ههوڵێك بدهن تائهندازهیهك سزای خوا لهسهرمان کهم ببێتهوه، لهوهڵامیاندا وتیان: ئهگهر خوا هیدایهتی ئێمهی بدایه، ئێمهش هیدایهتی ئێوهمان دهدا، (ئهڵبهت ڕوون و ئاشکرایه کهئهوانه به دهسهڵاتدارو بێ دهسهڵاتیانهوه له دنیادا نهك هیدایهتیان نهدهویست بهڵکو دژی دهوهستان و پیلانیان دهگێڕا، ئیتر چۆن خوای گهروره هیدایهتی ئهو جۆره کهسانه دهدات، خۆ هیدایهت بهزۆر نیه) ئێستهش بۆ ئێمه چوونیهكه، هاوارو ئاهو ناڵه بکهین، یان دان بهخۆدا بگرین، چارمان نیه و ڕزگار بوونمان ئهستهمه.
وَقَالَ ٱلشَّيْطَٰنُ لَمَّا قُضِىَ ٱلْأَمْرُ إِنَّ ٱللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ ٱلْحَقِّ وَوَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ ۖ وَمَا كَانَ لِىَ عَلَيْكُم مِّن سُلْطَٰنٍ إِلَّآ أَن دَعَوْتُكُمْ فَٱسْتَجَبْتُمْ لِى ۖ فَلَا تَلُومُونِى وَلُومُوٓاْ أَنفُسَكُم ۖ مَّآ أَنَا۠ بِمُصْرِخِكُمْ وَمَآ أَنتُم بِمُصْرِخِىَّ ۖ إِنِّى كَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ ۗ إِنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌۭ ﴿٢٢﴾
(کاتێ ههمووشت تهواو دهبێت بهههشتیهکان دهچنه بهههشتهوه و دۆزهخیهکان دهخرێنه دۆزهخهوه) شهیتان (بهفهرمانی خوا) دێته قسهو (ڕوو به پهیڕهوانی) دهڵێت: بهڕاستی خوا بهڵێنی ڕاست و دروستی پێ ڕاگهیاندبوون منیش بهڵێنی درۆو نادروستم پێدان و جا توانیم گومڕاتان بکهم و له ڕێبازی ڕاست و وێڵتان بکهم، وهنهبێت من هیچ زۆرو دهسهڵاتێکم بهسهر ئێوهدا ههبووبێت، جگه لهوهی (بهوهسوه سهوخهتهرهو خهیاڵ) بانگم کردن (بۆ خوانهناسی و تاوان) ئێوهش بهدهممهوه هاتن و بهقسهتان کردم، ئیتر سهرزهنشت و لۆمهی من مهکهن، بهڵکو سهرزهنشت و لۆمهی خۆتان بکهن (که ئاوا گێلانه، بێ بیرکردنهوه بهقسهتان کردم، ئهمڕۆ) من ناتوانم بههاناو هاواری ئێوهوه بێم، ئێوهش ناتوانن به هاناو هاواری منهوه بێن، بێگومان من باوهڕم نهبوو بهوهی که کاتی خۆی منتان کردبوو بهشهرێك و هاوبهش له پێشدا، بهڕاستی ئهمڕۆ ستهمکاران سزای زۆر بهئێش دهدرێن.
وَأُدْخِلَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جَنَّٰتٍۢ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا ٱلْأَنْهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ ۖ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَٰمٌ ﴿٢٣﴾
(لهولاشهوه) ئهوانهی ئیمان و باوهڕیان هێنابوو، کارو کردهوه چاکهکانیان ئهنجام دابوو بهرهو بهههشت بهڕێ کران، چهندهها ڕووبار بهژێر درهختهکان و بهبهردهم کۆشکهکانیدا دهڕوات، لهوجێگهو ڕێگه خۆشهدا ژیانی ههمیشهیی و بهردهوام دهبهنه سهر بهفهرمان و ڕهزامهندی پهروهردگاریان و چاك و چۆنیان لهو بهههشتهدا _سڵاوکردنه_.
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلًۭا كَلِمَةًۭ طَيِّبَةًۭ كَشَجَرَةٍۢ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌۭ وَفَرْعُهَا فِى ٱلسَّمَآءِ ﴿٢٤﴾
ئایا نهتانبینیوه و نهتانزانیوه چۆن خوا نموونه دههێنێتهوه بهگوفتاری چاك و پاك، کهوهك درهختی چاك و بهردار وایه، ڕهگی بهتوندی داکوتاوه له زهویدا، لق و پۆپهکانیشی بهئاسماندا بڵاوبونهتهوه.
تُؤْتِىٓ أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍۭ بِإِذْنِ رَبِّهَا ۗ وَيَضْرِبُ ٱللَّهُ ٱلْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿٢٥﴾
ئهو درهخته ههموو کات و دهمێك بهرو بوومی (پاكو جوان و بێگهردی) دهبهخشێت به ویستی پهروهردگاری، جا خوای پهروهردگار ئهم نموونانه دههێنێتهوه بۆ خهڵکی، بهڵکو یاداوهری وهرگرن (لهڕاستیدا دین و بهرنامهی خوا درهختێکی ئاوا پیرۆزه، ڕهگ و ڕیشاڵی خێر بهخشه، چونکه خاکی زهوی له داماڵین دهپارێزێت، لق و پۆپی بهسووده، سێبهر دهکات، گهڵاوگوڵ بۆ داوو دهرمان و ماڵات، بهروبوومی بۆ ئادهمیزاد، باڵندهکان بهئاوازی خۆش لهسهری دهخوێنن و تهسبیحات دهکهن و دڵخۆشمان دهکهن، ئۆکسجین دهبهخشێت... هتد).
وَمَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍۢ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ ٱجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ ٱلْأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍۢ ﴿٢٦﴾
نموونهی قسهو گوفتاری پیس و ناپوختیش وهکو درهختی زرو پیس و بێ سوود وایه، که ههڵکێشرابێت و لهسهر ڕووکاری زهوی فڕێ درابێت، بههیچ بارێکدا خۆی نهگرێت (بۆ سووتاندن نهبێت بۆ هیچی تر چاك نیه، ئهم نموونهیهش ئاماژهیه بۆ ههموو سهرگهردانێك که له دنیادا خێر نهداتهوه، له قیامهتیشدا شوێنکهوتوانیان له دۆزهخهوه سهریان دهردهچێت).
يُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِٱلْقَوْلِ ٱلثَّابِتِ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَفِى ٱلْءَاخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ ٱللَّهُ ٱلظَّٰلِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ ٱللَّهُ مَا يَشَآءُ ﴿٢٧﴾
خوای گهوره ئهوانهی باوهڕیان هێناوه پایهدار دهکات لهسهر گوفتاری بهجێ و دروستیان له ژیانی دنیادا، لهسهرهمهرگ و له قیامهتیشدا، (باوهڕی دامهزراو فریایان دهکهوێت و) گوفتاریان ڕێك و پێك و دامهزراو دهبێت و بهئیمانهوه دهمرن، لهولاشهوه ههر ئهو خوایه ستهمکاران گومڕا دهکات و ئهوهی پهروهردگار بیهوێت ههر ئهوه پێش دێت و دهکرێت.
۞ أَلَمْ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ ٱللَّهِ كُفْرًۭا وَأَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ ٱلْبَوَارِ ﴿٢٨﴾
ئایا سهرنجی ئهوانه نادهیت که نازو نیعمهتهکانی خوایان به حهرام گێڕاوه (بۆ گوناهو خراپه باکاری دههێنن) و بوونهته هۆی سهرگهردانی و تیاچوونی قهومهکهی خۆیان.
جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا ۖ وَبِئْسَ ٱلْقَرَارُ ﴿٢٩﴾
(ئهوانه) سهرئهنجام دهچنه ناو دۆزهخ، که جێگهیهکی زۆر ناخۆشه بۆ نیشتهجێ بوون.
وَجَعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادًۭا لِّيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِهِۦ ۗ قُلْ تَمَتَّعُواْ فَإِنَّ مَصِيرَكُمْ إِلَى ٱلنَّارِ ﴿٣٠﴾
خوانهناسان هاوهڵ و شهریکیان بۆ خوا بڕیاردا، بۆ ئهوهی خهڵك وێڵ بکهن له بهرنامهو ئاین و ڕێبازی خوا، پێیان بڵێ: ڕابوێرن و ژیان بهسهربهرن، چونکه سهرئهنجامتان بهرهو دۆزهخه.
قُل لِّعِبَادِىَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ يُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَٰهُمْ سِرًّۭا وَعَلَانِيَةًۭ مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِىَ يَوْمٌۭ لَّا بَيْعٌۭ فِيهِ وَلَا خِلَٰلٌ ﴿٣١﴾
(ئهی محمد صلی الله علیه وسلم) بهو بهندانهم که باوهڕیان هێناوه بڵێ: با نوێژهکانیان به چاکی ئهنجام بدهن و لهو ڕزق و ڕۆزیهی که پێمان بهخشیوون ببهخشن بهنهێنی (بۆ ئهوهی ڕیاو ڕووپامایی تێکهڵ نهبێت) و بهئاشکرا (بۆ هاندانی کهسانی تر)، پێش ئهوهی ڕۆژێك بێت نه کڕینی تیادایه، نهفرۆشتن (تا بههۆی پارهو سامانهوه خۆتان دهرباز بکهن) نه دۆستایهتیشی تێدایه (تا دۆستان و هاوهڵان ههوڵێك بدهن).
ٱللَّهُ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءًۭ فَأَخْرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزْقًۭا لَّكُمْ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلْفُلْكَ لِتَجْرِىَ فِى ٱلْبَحْرِ بِأَمْرِهِۦ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلْأَنْهَٰرَ ﴿٣٢﴾
خوا ئهو زاتهیه که ئاسمانهکان و زهوی بهدیهێناوه، له ئاسمانهوه بارانی باراندووه بههۆیهوه بهروبوومی لهناخی زهوی بۆ ئێوه دهرهێناوه، ههروهها کهشتی له دهریادا بۆ ئێوه بار هێناوه تا فهرمانی ئهو زاته بڕوات (بهسهریهوه، ههر خوایه بهدیهێنهری ئهو ماده سهرهتاییانهی که کهشتی لێ دروست دهکرێت، ههر ئهوزاتهیه بهدیهێنهری وزهو ئاوو ههوا... هتد)، ههروهها ڕووبارهکانیشی بۆ ڕام کردوون (که جۆرهها سوودیان ههیه بۆتان).
وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلشَّمْسَ وَٱلْقَمَرَ دَآئِبَيْنِ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلَّيْلَ وَٱلنَّهَارَ ﴿٣٣﴾
خۆرو مانگیشی بۆ ڕام هێناون که بهردهوام له چهرخ و خولدان، شهو و ڕۆژیشی بۆ خزمهتگوزاری ئێوه ڕام هێنا.
وَءَاتَىٰكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ ۚ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ ٱللَّهِ لَا تُحْصُوهَآ ۗ إِنَّ ٱلْإِنسَٰنَ لَظَلُومٌۭ كَفَّارٌۭ ﴿٣٤﴾
لهههرچی شتێك داواتان کردبێت و پێوستان بێت، پێی بهخشیوون، خۆ ئهگهر نازو نیعمهت و بهخششهکانی خوا ئاماژه بکهن، ناتوانن بیانژمێرن (بهڵکو یهك نیعمهت ناژمێردرێت، ئهوهنده لق و پۆپی لێ دهبێتهوه)، بهڕاستی زۆربهی ئینسانهکان زۆر ستهمکارو خوانهناس و سپڵهن.
وَإِذْ قَالَ إِبْرَٰهِيمُ رَبِّ ٱجْعَلْ هَٰذَا ٱلْبَلَدَ ءَامِنًۭا وَٱجْنُبْنِى وَبَنِىَّ أَن نَّعْبُدَ ٱلْأَصْنَامَ ﴿٣٥﴾
(بهیاد بێنه) کاتێك ئیبراهیم نزای کردو وتی: پهروهردگارا، باڵی هێمنی و ئاسایش بکێشه بهسهر ئهم شارو وڵاتهداو خۆم و نهوهکانیشم بپارێزه لهوهی که بتهکان بپهرهستین.
رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًۭا مِّنَ ٱلنَّاسِ ۖ فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُۥ مِنِّى ۖ وَمَنْ عَصَانِى فَإِنَّكَ غَفُورٌۭ رَّحِيمٌۭ ﴿٣٦﴾
پهروهردگارا، بهڕاستی ئهو بتانه زۆر کهسیان گومڕا کردو، زۆر خهڵکیان سهرلێشێواو کرد، جا ئهوهی شوێنی من بکهوێته و بهگوێی من بکات، ئهوه بێگومان له پهیڕهوانی منه، ئهوهش که لێم یاخی دهبێت، ئهوه بێگومان تۆ زۆر لێخۆش بوو میهرهبانیت.
رَّبَّنَآ إِنِّىٓ أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِى بِوَادٍ غَيْرِ ذِى زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ ٱلْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱجْعَلْ أَفْـِٔدَةًۭ مِّنَ ٱلنَّاسِ تَهْوِىٓ إِلَيْهِمْ وَٱرْزُقْهُم مِّنَ ٱلثَّمَرَٰتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ﴿٣٧﴾
پهروهردگارا بهڕاستی من ههندێ له وهچه و خێزانم له دۆڵێکی وشکی بێ کشتوکاڵدا جێنشین کردووه، لهپاڵ ماڵه پیرۆزهکهتدا، له پاڵ (بیت الحرام) دا، پهروهردگارا، بۆیه لێره نیشتهجێم کردن تا بهچاکی نوێژو خواپهرستی ئهنجام بدهن، جاداواکارم دڵی ههندێك لهو خهڵکه کهمهندکێش بکهیت بۆ لایان و له ڕزق و ڕۆزی جۆراو جۆر بههرهمهندیان بکهیت، بۆئهوهی سوپاسگوزاری بکهن.
رَبَّنَآ إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِى وَمَا نُعْلِنُ ۗ وَمَا يَخْفَىٰ عَلَى ٱللَّهِ مِن شَىْءٍۢ فِى ٱلْأَرْضِ وَلَا فِى ٱلسَّمَآءِ ﴿٣٨﴾
پهروهردگارا، بهڕاستی تۆ دهزانیت چی دهشارینهوه و چی ئاشکرا دهکهین (له کارو کردهوهمان) و هیچ شتێك له زهوی و له ئاسماندا له خوای گهوره پهنهان نابێت.
ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ ٱلَّذِى وَهَبَ لِى عَلَى ٱلْكِبَرِ إِسْمَٰعِيلَ وَإِسْحَٰقَ ۚ إِنَّ رَبِّى لَسَمِيعُ ٱلدُّعَآءِ ﴿٣٩﴾
سوپاس و ستایش بۆ ئهو خوایهی که له تهمهنی پیریدا ئیسماعیل و ئیسحاقی پێ بهخشیم، بهڕاستی پهروهردگارم بیسهری دوعا و نزایه.
رَبِّ ٱجْعَلْنِى مُقِيمَ ٱلصَّلَوٰةِ وَمِن ذُرِّيَّتِى ۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَآءِ ﴿٤٠﴾
پهروهردگارا، خۆم و نهوهکانم بگێڕه لهو کهسانهی که ئهنجامدهری نوێژ بین بهچاکی، پهروهردگارا، دوعاو نزام گیرا بکه.
رَبَّنَا ٱغْفِرْ لِى وَلِوَٰلِدَىَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ ٱلْحِسَابُ ﴿٤١﴾
پهروهردگارا، لهخۆم و دایک و باوکم و ئیمانداران خۆش ببه، لهو ڕۆژهدا که لێپرسینهوه بهرپا دهبێت.
وَلَا تَحْسَبَنَّ ٱللَّهَ غَٰفِلًا عَمَّا يَعْمَلُ ٱلظَّٰلِمُونَ ۚ إِنَّمَا يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍۢ تَشْخَصُ فِيهِ ٱلْأَبْصَٰرُ ﴿٤٢﴾
(ئهی پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم) واگومان مهبه که خوا بێ ئاگایه لهو کاروکردهوهیهی ستهمکاران دهیکهن، بهڕاستی خوا سزاکهیان دوا دهخات بۆ ڕۆژیك که چاوهکانیان تیایدا ئهبڵهق دهبن (جاری وایش ههیه ههر له دنیادا ستهمکاران ڕیسوا دهکات و تۆڵهیان لێدهسێنێت).
مُهْطِعِينَ مُقْنِعِى رُءُوسِهِمْ لَا يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ ۖ وَأَفْـِٔدَتُهُمْ هَوَآءٌۭ ﴿٤٣﴾
به پهله و شپرزهییهوه دێن، سهریان بهرز کردۆتهوه و له ترس و سامناکی ئهو ڕۆژهدا چاویان ناتروکێت، دڵه ڕاوکێیانهو دڵ و دهروونیان بهتاڵه و هیچ حاڵی نین.
وَأَنذِرِ ٱلنَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ ٱلْعَذَابُ فَيَقُولُ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ رَبَّنَآ أَخِّرْنَآ إِلَىٰٓ أَجَلٍۢ قَرِيبٍۢ نُّجِبْ دَعْوَتَكَ وَنَتَّبِعِ ٱلرُّسُلَ ۗ أَوَلَمْ تَكُونُوٓاْ أَقْسَمْتُم مِّن قَبْلُ مَا لَكُم مِّن زَوَالٍۢ ﴿٤٤﴾
ئهی محمد صلی الله علیه وسلم خهڵك بترسێنه و بێداریان بکهرهوه لهو ڕۆژهی که سزاو ئازار یهخهیان پێ دهگرێت، جا ئهوانهی که ستهمیان کردووه دهڵێن: پهروهردگارا بۆ ماوهیهکی کهم و نزیك مۆڵهتمان بدا (بمانگێڕهوه بۆ دنیا) تا به دهم بانگهوازهکهتهوه بچین و شوێنی پێغهمبهران بکهین، (بهڵام تازه کار لهکار ترازاوهو گهڕانهوه ئهستهمه، بۆیه پێیان دهوترێت) مهگهر کاتی خۆی سوێندتان نهدهخوارد که دنیا بهردهوامهو ئێوه تیاچونتان نابێت؟!.
وَسَكَنتُمْ فِى مَسَٰكِنِ ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمْ وَتَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ وَضَرَبْنَا لَكُمُ ٱلْأَمْثَالَ ﴿٤٥﴾
ئێوه کاتی خۆیشی نیشتهجێ بوون له ماڵ و حاڵ و شوێنی ئهوانهدا که ستهمیان له خۆیان کردو (ڕێگهی ئیمان و خواناسیان نهگرت) بۆتان دهرکهوت که چیمان پێکردن و چیمان بهسهر هێنان و نموونه و باسی زۆرمان بۆ هێناونهتهوه (دهربارهی سهرئهنجامیان).
وَقَدْ مَكَرُواْ مَكْرَهُمْ وَعِندَ ٱللَّهِ مَكْرُهُمْ وَإِن كَانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ ٱلْجِبَالُ ﴿٤٦﴾
بێگومان (خوانهناسان) پیلان و تهڵهکهی خۆیانیان گێڕا، فێڵ و فڕی زۆریان کرد، بهڵام ههموو پیلان و فێڵیان لای خوا ئاشکراو دیاره (بهسهر خۆیاندا دهشکێتهوه) ههرچهنده پیلان و فێڵیان کێوهکانیش له بن بهێنێت.
فَلَا تَحْسَبَنَّ ٱللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِۦ رُسُلَهُۥٓ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌۭ ذُو ٱنتِقَامٍۢ ﴿٤٧﴾
کهواته، وا حساب مهکه (ئهی پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم، ئهی ئیماندار) خوای گهوره بهڵێنی خۆی بۆ پێغهمبهران ناباته سهر (به سهرخستن و مانهوهی بهرنامهیان له دنیاداو سهرفرازی ههمیشهییان له بهههشتی بهریندا) چونکه بهڕاستی خوا باڵادهسته و خاوهنی تۆڵهیه (له ستهمکارو خوانهناسان).
يَوْمَ تُبَدَّلُ ٱلْأَرْضُ غَيْرَ ٱلْأَرْضِ وَٱلسَّمَٰوَٰتُ ۖ وَبَرَزُواْ لِلَّهِ ٱلْوَٰحِدِ ٱلْقَهَّارِ ﴿٤٨﴾
له ڕۆژێکدا که ئهم زهویه دهگۆڕێت به زهویهکی ترو ههروهها ئاسمانهکانیش دهگۆڕێن به شێوهو شێوازێکی ترو ههموو ئهو خهڵکه دهردهکهون و ئامادهن له بهردهم دادگای خوای تاك و تهنهاو بهدهسهڵات و خهشیمگیر له کافران.
وَتَرَى ٱلْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍۢ مُّقَرَّنِينَ فِى ٱلْأَصْفَادِ ﴿٤٩﴾
لهو ڕۆژهدا تاوانباران و گوناهکاران دهبینێت کۆت و زنجیر کراوهته دهست و پێ و گهردنیان و بهیهکهوه بهستراون.
سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍۢ وَتَغْشَىٰ وُجُوهَهُمُ ٱلنَّارُ ﴿٥٠﴾
کراسهکانیان له قهترانه (که ماددهیهکی ڕهشی بۆن ناخۆشه و بهخێرایش دهسووتێت) و بڵێسهی ئاگریش ڕووخساریانی داپۆشیوه (زۆر له سهغڵهتیدان).
لِيَجْزِىَ ٱللَّهُ كُلَّ نَفْسٍۢ مَّا كَسَبَتْ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَرِيعُ ٱلْحِسَابِ ﴿٥١﴾
(ئهم تۆڵه سهندنه له ستهمکاران) بۆ ئهوهیه که خوا پاداشتی ههر کهسێك بهگوێرهی ئهوهی کردویهتی بداتهوه، چونکه بهڕاستی خوای گهوره بهخێرایی لێپرسینهوهکان ئهنجام دهدات.
هَٰذَا بَلَٰغٌۭ لِّلنَّاسِ وَلِيُنذَرُواْ بِهِۦ وَلِيَعْلَمُوٓاْ أَنَّمَا هُوَ إِلَٰهٌۭ وَٰحِدٌۭ وَلِيَذَّكَّرَ أُوْلُواْ ٱلْأَلْبَٰبِ ﴿٥٢﴾
ئهم (قورئانه) ڕاگهیاندنێکه بۆ خهڵکی بهگشتی تا بههۆیهوه وریا بکرێنهوه و ئامۆژگاری پێ وهربگرن، بۆ ئهوهی بزانن بێگومان ئهو زاته خوایهکی تاك و تهنیایه، (ههروهها بۆ ئهوهیه که) خاوهنی بیرو هۆشهکان یاداوهری وهربگرن و تێفکرن (له ههوڵی ئهوهدا بن خۆشیان و خهڵکیش له سزای دۆزهخ ڕزگار بکهن).